Ένας σιωπηρός δολοφόνος στον αέρα που αναπνέουμε

Μολυσμένο αέρα – ο οποίος ευθύνεται για αναπνευστικά προβλήματα, εγκεφαλικά και καρκίνο του πνεύμονα – αναπνέουν οι κάτοικοι του Λεκανοπέδιου κι άλλων περιοχών της Ελλάδας. Τα τελευταία 11 χρόνια τα επίπεδα του όζοντος παραμένουν σε υψηλά επίπεδα, τα αιωρούμενα σωματίδια με διάμετρο 10 και 2,5 μικρόμετρα (PM10 και PM2,5) κάνουν πάρτι, ενώ το «παρών» δίνουν και οι συγκεντρώσεις των οξειδίων του αζώτου που επηρεάζουν το αναπνευστικό σύστημα – ιδίως σε περιοχές με έντονη κυκλοφοριακή κίνηση. Σε ό,τι αφορά το όζον, παρατηρείται κατά μέσο όρο αυξητική τάση των συγκεντρώσεων κατά 0,71 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο αέρα ετησίως – κυρίως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Την ίδια ώρα, οι συγκεντρώσεις των αιωρουμένων σωματιδίων δεν κάνουν διακρίσεις ανάλογα με την εποχή, ενώ οι υπερβάσεις του διοξειδίου του αζώτου είναι πιο έντονες στο κέντρο της Αθήνας. Τα προαναφερόμενα στοιχεία προκύπτουν από την έρευνα που διεξήχθη από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και τον Δημόκριτο – και βασίστηκε στα δεδομένα από τους σταθμούς του Δικτύου Παρακολούθησης Αέριας Ρύπανσης του υπουργείου Περιβάλλοντος για τη χρονική περίοδο 2003 -2014, στο Λεκανοπέδιο Αθηνών, τα Μεσόγεια και το Θριάσιο. Ο τίτλος της μελέτης είναι «Διαχρονική εξέλιξη της ποιότητας αέρα στην ευρύτερη περιοχή του Λεκανοπεδίου Αθηνών: Ρύποι, τύποι περιβάλλοντος, επεισόδια ατμοσφαιρικής ρύπανσης». Πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο διπλωματικής εργασίας στο Φυσικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών (μεταπτυχιακή φοιτήτρια Αμαλία Λεβέντη) σε συνεργασία με τις ερευνητικές ομάδες του Δημόκριτου (δρ Στυλιανή Πατεράκη/φυσικός περιβάλλοντος) και Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (δρ Βασιλική Ασημακοπούλου/μηχανικός περιβάλλοντος). Η μελέτη ολοκληρώθηκε το καλοκαίρι του 2015 και οι μετρήσεις βασίστηκαν στα δεδομένα από τους σταθμούς του Δικτύου Παρακολούθησης Αέριας Ρύπανσης του υπουργείου Περιβάλλοντος για τη χρονική περίοδο 2003-2014.

Η ατμοσφαιρική ρύπανση δεν είναι πρόβλημα μόνο της Ελλάδας. Οι ειδικοί τη χαρακτηρίζουν «σιωπηλό δολοφόνο». Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) το 92% του παγκόσμιου πληθυσμού αναπνέει μολυσμένο αέρα, με συνέπεια κάθε χρόνο τρία εκατομμύρια άνθρωποι να χάνουν τη ζωή τους από ασθένειες που σχετίζονται με την ατμοσφαιρική ρύπανση. Στην Ελλάδα αυτός ο «δολοφόνος» ευθύνεται – όπως αναφέρεται στην έκθεση του ΠΟΥ – για 2.500 θανάτους κάθε χρόνο. Δυστυχώς, όπως προκύπτει από μελέτη του Εθνικού Αστεροσκοπείου που παρουσίασαν «ΤΑ ΝΕΑ» τον περασμένο Μάρτιο, η ατμοσφαιρική ρύπανση στη χώρα μας εκτοξεύτηκε εξαιτίας της οικονομικής κρίσης. Το μέγεθος του προβλήματος αντικατοπτρίζει η αύξηση των εκπομπών των αιωρούμενων σωματιδίων τα τελευταία χρόνια. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι στην Αττική, οι εκπομπές των αιωρούμενων σωματιδίων πριν από την κρίση – το 2007 – προέρχονταν κατά 47% από σταθερές πηγές καύσης (καύση ξύλων) και το 2011 ξεπέρασαν το 54% εξαιτίας της καύσης βιομάζας για θέρμανση! Η έρευνα για την πορεία της ρύπανσης στηρίχθηκε στα δεδομένα που συνέλεξαν οι επιστήμονες από 25 σταθμούς μέτρησης και μελετήθηκαν τις τιμές των εξής ρύπων: οξείδια του αζώτου (ΝΟχ), όζον (Ο3), μονοξείδιο του άνθρακα (CO),  αιωρούμενα σωματίδια (PMx), διοξείδιο του θείου (SΟ2), υδρογονάνθρακες (HCs) και καπνός. Οι μελετητές υποστηρίζουν ότι για τα αιωρούμενα σωματίδια (PM10, PM2,5) και το όζον (Ο3) θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για τη μείωση της συγκέντρωσής τους – ειδικά μάλιστα για το όζον, που παρουσιάζει αυξητική τάση. Η μελέτη έδειξε πως τα πιο συχνά επεισόδια ατμοσφαιρικής ρύπανσης σχετίζονται με υψηλές συγκεντρώσεις όζοντος και αιωρούμενων σωματιδίων. Οι υψηλές συγκεντρώσεις όζοντος εντοπίζονται συνήθως τη θερμή περίοδο του έτους, ενώ των αιωρούμενων σωματιδίων σχετίζονται με τη μεταφορά σκόνης από τη Σαχάρα, ειδικά όταν πνέει νότιος άνεμος. Την ίδια ώρα, σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, η ποιότητα του αέρα στο Λεκανοπέδιο βρίσκεται εντός των ορίων σε ό,τι αφορά το διοξείδιο του αζώτου, το διοξείδιο του θείου και το μονοξείδιο του άνθρακα.

«Η πολιτεία μέσω του Δικτύου Παρακολούθησης Αέριας Ρύπανσης θα πρέπει να συμπράττει με επιστημονικούς φορείς, όπως είναι το Αστεροσκοπείο και ο Δημόκριτος ώστε να επεκταθούν οι μετρήσεις σε περισσότερες περιοχές και να παρακολουθούνται περισσότεροι ρύποι», αναφέρει μεταξύ άλλων, στα «ΝΕΑ» η δρ Βασιλική Ασημακοπούλου.Από την πλευρά της, η δρ Στυλιανή Πατεράκη υποστηρίζει πως «είναι πολύ σημαντικό όχι μόνο να παρακολουθούνται τα επίπεδα των αιωρούμενων σωματιδίων, αλλά και να γίνονται χημικές αναλύσεις για να αναγνωρίζονται οι πηγές των ρύπων ώστε να ακολουθούνται πολιτικές ελέγχου για την προστασία του πληθυσμού». Σύμφωνα με τα όσα αναφέρονται στην τελευταία έκθεση του ΠΟΥ, για να θεωρείται ο αέρας καθαρός σε μια περιοχή, οι συγκεντρώσεις των αιωρούμενων σωματιδίων PM10 δεν πρέπει να υπερβαίνουν τα 20 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο αέρα, ενώ για τα PM2,5 δεν πρέπει να υπερβαίνουν τα 10 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο αέρα. Ετσι, με βάση τα προαναφερόμενα, οι μετρήσεις στη χώρα μας προκαλούν ανησυχία. Κι αυτό επειδή η μέση ετήσια συγκέντρωση των PM10 είναι 34 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο αέρα σύμφωνα με τα όσα αναφέρονται στην έκθεση του ΠΟΥ. Το ποσοστό αυτό προέκυψε από μετρήσεις σε 10 περιοχές: Αγ. Παρασκευή, Μαρούσι, Λυκόβρυση, Πειραιάς, Αθήνα,  Σίνδος, Θεσσαλονίκη, Λάρισα, Βόλος, Πάτρα. Σε ό,τι αφορά τις συγκεντρώσεις των PM10, η μικρότερη μέση ετήσια συγκέντρωση (26 μικρογραμμάρια) καταγράφηκε στη Σίνδο και η μεγαλύτερη (42 μικρογραμμάρια) στη Λυκόβρυση.

Η έρευνα για τη διαχρονική διακύμανση της ρύπανσης αποκαλύπτει τα εξής:

* Όλοι οι ρύποι, εκτός των αιωρουμένων σωματιδίων και του όζοντος, παρουσιάζουν μεγαλύτερες συγκεντρώσεις στην Αθήνα. Ακολουθεί το Θριάσιο Πεδίο, ενώ στα Μεσόγεια υπολογίζονται οι χαμηλότερες τιμές. * Οι συγκεντρώσεις των αιωρουμένων σωματιδίων (PM10) είναι μεγαλύτερες στο Θριάσιο Πεδίο σε σχέση με την Αθήνα και τα Μεσόγεια, ενώ το όζον επιβαρύνει περισσότερο τα Μεσόγεια. * Οι συγκεντρώσεις των οξειδίων του αζώτου, του διοξειδίου του θείου, του μονοξειδίου του άνθρακα και του καπνού είναι υψηλότερες στις κεντρικές περιοχές και λιγότερες στα προάστια. Το όζον εδώ παρουσιάζει αντίστροφη εικόνα. Σημειώνεται ότι το διοξείδιο του αζώτου δεν μειώνεται σε κανέναν από τους τύπους περιβάλλοντος που μελετήθηκε. * Τα αιωρούμενα σωματίδια (PM10) δεν παρουσιάζουν εποχικότητα και έχουν περίπου σταθερές συγκεντρώσεις όλο τον χρόνο. Τα μικρότερης διαμέτρου αιωρούμενα σωματίδια (PM2,5) παρουσιάζουν ελαφρώς μεγαλύτερες συγκεντρώσεις κατά τους θερινούς μήνες, διότι η ηλιακή ακτινοβολία βοηθά στον σχηματισμό τους δευτερογενώς. * Η εποχική διακύμανση του όζοντος (O3) είναι αντίθετη από αυτή των υπολοίπων ρύπων με μέγιστο τον Αύγουστο ή τον Ιούλιο και ελάχιστο τον Δεκέμβριο ή τον Ιανουάριο, καθώς επηρεάζεται από την ηλιακή ακτινοβολία. * Τα επεισόδια του μονοξειδίου του άνθρακα (CO) γίνονται τον Φεβρουάριο. Eίναι η εποχή που μεγιστοποιείται η συγκέντρωση του ρύπου και συνοδεύεται από χαμηλές ταχύτητες ανέμου. * Τα επεισόδια του διοξειδίου του αζώτου συμβαίνουν καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου – εκτός του Αυγούστου – αφού τότε μειώνεται και η συγκέντρωση του ρύπου – εξαιτίας της μείωσης της κυκλοφορίας των οχημάτων.

Η ατμοσφαιρική ρύπανση αφορά όλο τον κόσμο. Στην Ευρώπη, σύμφωνα με τους2) κατά μόλις ένα μικρογραμμάριο ανά κυβικό μέτρο αέρα συνοδευόταν από αύξηση κατά 2% στα τροχαία δυστυχήματα των αστικών κέντρων. Κατά τους ερευνητές δεν είναι ξεκάθαρο πού ακριβώς οφείλεται αυτή η συσχέτιση, αλλά ενδέχεται να παίζουν ρόλο οι επιδράσεις του αερίου στις εγκεφαλικές λειτουργίες. Το διοξείδιο του αζώτου παράγεται από οχήματα που καίνε μεταξύ άλλων ντίζελ. Μάλιστα, πρόβλημα αντιμετωπίζουν τόσο το Λονδίνο όσο και άλλα μεγάλα αστικά κέντρα.